Met appeltaartjes en een bus slagroom onder de arm, op weg naar zorglocatie Zonnehof in Tilburg. Het is tijd voor een goed gesprek onder het genot van een bakkie met ‘de stille generatie’.
De stille generatie is geboren tussen 1928 en 1945. Vandaag de dag zijn zij dus tussen de 79 en 96 jaar oud. Zij zijn tijdens of net na de Tweede Wereld oorlog opgegroeid en maakten de moeizame wederopbouw van Nederland mee. Een periode waarin zij plichtsgetrouw deden wat nodig was. Er moest hard gewerkt worden om een toekomstbeeld op te bouwen.
Van luxe of geld hoefde men niet te spreken, en toch werd er niet gezeurd. In tegenstelling tot de stille generatie staat de Babyboomer generatie ook wel bekend als de protestgeneratie. Juist het contrast tussen de vreedzame en protesterende karakters van deze twee generaties leverde de naam ‘de stille generatie’ op.
Een aantal kenmerken van de stille generatie:
🙏🏽 Staan bekend als een plichtsgetrouwe generatie.
⛪ Groeide op in tijden van verzuiling. Tijdens de Tweede Wereldoorlog had men voor het eerst wél een gedeelde visie door een gemeenschappelijke vijand.
👨🏼👩🏻👧🏻👦🏼 45% van de vrouwen hadden meer dan drie kinderen. Grote gezinnen met wel 12 of 13 kinderen waren geen uitzondering.
❤️ Saamhorigheid en collectivisme waren meer de norm. De individualisering in Nederland begon pas in de jaren 60’.
🧑🏼🎓 Vervolgonderwijs was een privilege. Kinderen moesten vaak na de basisschool aan het werk.
🚸 De verhouding tussen kind en ouder of leraar was heel anders dan nu. Volwassenen hadden meer gezag en pasten met regelmaat lijfstraffen toe.
Wij spraken met 7 heren van de stille generatie wie wekelijks samenkomen in ‘de herenkamer’ voor sociaal contact en een borrel. De heren keken uit naar onze komst en deelden met plezier hun levensverhalen en ervaringen met ons. Wat opviel is dat de heren, ongeacht het onderwerp dat we aansneden, een soort berusting over zich heen hadden. Niet omdat ze oud zijn, maar vanwege alles wat ze al mee hebben gemaakt, waardoor ze niet snel meer opkijken van nieuwe ontwikkelingen.
Wij legden hen de stelling ‘vroeger was alles beter’ voor. Tegen onze verwachtingen in antwoordde bijna iedere heer ‘nee’.
“We waren altijd alleen thuis. Mijn vader overleed in de oorlog en mijn moeder moest de boerderijen langs om de boeren te vragen of zij eten voor ons hadden. Mijn zus en ik hebben onszelf op moeten voeden en er moesten harde keuzes gemaakt worden.”
-Geert (92), voormalig bouwkundige uit Twente
Een vol bord met eten was geen vanzelfsprekendheid voor deze generatie wie ook de hongerwinter heeft meegemaakt. In deze periode na de Tweede Wereldoorlog zijn zeker 20.000 Nederlanders (voornamelijk in West-Nederland) door kou en honger om het leven gekomen. De meeste van de heren die wij spraken hebben dit gelukkig niet zo ervaren omdat zij uit meer welvarende families kwamen of in welvarendere streken woonden.
De heren zijn het unaniem eens over het feit dat je vandaag de dag veel makkelijker aan al je basisvoorzieningen komt. Zelfs nu de heren comfortabel en relatief luxe leven, klagen zij niet over het leven dat zij vroeger hadden.
Onze volgende stelling luidde “Saamhorigheid is erg belangrijk voor mij”. Ook hier waren de heren het unaniem mee eens. Zij geven aan dat ze eigenlijk niet beter weten dan dat je alles samen doet. Men trok samen op in het gezin, de buurt, de kerk of de lokale sportvereniging.
“Ik kom uit een groot gezin waar de kinderen elkaar eigenlijk ook mee opvoeden. Toch was iets als privacy niet per se een probleem. We leefden met elkaar in de ruimte die er was en het maakte niet uit als er iemand tijdens het douchen binnen kwam. Nu is dat wel anders, en moet ik zeggen dat ik nu ook meer op mijn eigen ruimte gesteld ben.”
-Kees (89), voormalig leerlooier uit Tilburg
In een toenemend individualiserend Nederland, is een eigen kamer voor ieder kind in huis een topprioriteit indien mogelijk. Toch kan ik maar moeilijk benoemen hoe dat daadwerkelijk leidt tot een gelukkigere kindertijd. De stille generatie lijkt onder het mom van het gezegde ‘eerlijk zullen we alles delen’ niks geleden te hebben.
Dan een onderwerp waar ik zeer benieuwd naar was, technologie. We kunnen gerust zeggen dat de stille generatie niet de meest Tech-bedreven generatie is. Maar ga even na wat een ontwikkelingen in technologie zij allemaal mee hebben gemaakt.
🖥️ De eerste militaire en commerciële computers
🥞 De eerste magnetron
📽️ De eerste videorecorder
📻 De eerste audiocassette
En natuurlijk alle technologieën die tot op heden zijn ontwikkeld. Nu volgen AI-ontwikkelingen zich in rap tempo op en kunnen we ons verbazen over wat het allemaal al kan. Maar wat als je dergelijke revoluties al vele malen hebt meegemaakt? Kun je iedere ontwikkeling bijhouden en is dat überhaupt zinvol? Met de stelling “ik vind het lastig om technologische ontwikkelingen te volgen” zijn de heren het op een enkeling na eens.
“Technologie is eigenlijk alleen belangrijk als je het nodig hebt en je het kunt betalen.”
-Kees (89)
“De nieuwe technologie interesseert me niet. Als het echt belangrijk is dat ik deze ontwikkelingen meekrijg dan hoor ik het wel.”
–Henk (85), voormalig controleur bij Phillips uit Tilburg
Korte en krachtige statements die aan het denken zetten. Wanneer is (consumenten)technologie nu echt nuttig, belangrijk, of betaalbaar? Innovaties zoals de smartphone hadden ons tijd moeten schelen, maar kosten ons alleen maar meer tijd sinds de komst van social media. Welke écht nodige innovaties heeft het consumentendomein eigenlijk gezien sinds het mobiel bellen? Sommigen zullen het suf of irritant vinden dat de ouderen de technologie van nu niet begrijpen. Ik benijd ze eerder. Geen enkele drang om de nieuwste smartphone te kopen, geen moeite hebben met trage Wi-Fi, en veel selectiever informatie tot je nemen. Heerlijk.
Om wat oestrogeen tegenover het testosteron te zetten, en daarmee de balans wat gelijker te trekken, zochten wij voor ons tweede gesprek het gezelschap van dames van de stille generatie op.
Wij werden warm ontvangen met koffie en een plak boerencake in het pittoreske Geldrop (net voorbij Eindhoven). Onze host is niemand minder dan Annie Adams. Nee, de naam Adams is geen toeval, want Annie is namelijk de moeder van de oprichter van Six Fingers, Rob Adams.
In de woonkamer van Annie werden wij vergezeld door haar vriendinnen van het koersballen (lijkt op jeu de boules) waar zij elkaar wekelijks treffen. In ons gesprek vroegen wij de dames naar hun ervaringen van vroeger, maar vooral ook hoe zij kijken naar de jongere generaties en hoe de toekomst er mogelijk uitziet.
Koersballen foto door Peter de Vlieger, voor Huis van Houten.
We hebben het met de dames gehad over de omstandigheden waarin zij opgroeiden en de opleidingen die zij in hun jeugd hebben genoten. De meeste dames gaven aan naar de huishoudschool te zijn geweest (daar waar mannen vaak naar de arbeidsschool gingen) en enkele gingen naar de mulo (meer uitgebreid lager onderwijs). Hoewel velen van hen andere ambities hadden destijds, kijkt geen van de dames negatief terug op hun tijd aan de huishoudschool.
“Ik heb een hele leuke tijd beleefd tijdens de huishoudschool. Ik heb hier dingen geleerd die nu nog steeds van pas komen. Ik maak nu met alle liefde de kleding van mijn kleinkinderen, hiervoor weten ze oma wel te vinden.” – Tinie, 83
Dat jongere generaties naar opa en oma kijken om kleding te repareren of een band te plakken zal vast bekend voorkomen. Het Grote Klusonderzoek toont aan dat 50% van jongeren onder de 30 hulp inschakelt bij het klussen. En ongeveer 75% moet regelmatig klusbenodigdheden lenen omdat zij deze niet in huis hebben. Conclusie: jongeren worden steeds minder handig. Dat is een vrij logisch gevolg van digitalisering en een economische verschuiving van een maak- naar een diensteneconomie. Toch is het wel goed om ons af te vragen of we alle noodzakelijke dingen wel leren op school gezien het grootse tekort aan technisch opgeleiden.
Daarna sneden we de volgende cake en het volgende onderwerp aan: scheiden. Waar de heren rustig op hun beurt wachtten, barstten de dames los om hun mening kenbaar te maken. Zowel het trouwen als scheiden bleek een omstreden onderwerp. Een vrouw móest vroeger wel trouwen, anders was er weinig kans op het opbouwen van een zeker bestaan. Er werd maatschappelijk gezien dus van je verwacht dat je ging trouwen, en de kerk zou erop toezien dat je ook altijd samen zou blijven.
“Vroeger was het niet geaccepteerd als je ging scheiden. Nu gaat het te vlug, mensen scheiden heel snel. Tegenwoordig worden mensen ook eerder verliefd op elkaar door het werk dat ze nu samendoen. De sociale kringen zijn anders tegenwoordig. Vroeger kwamen wij de mannen tegen op stijldansavonden.” – Annie, 84
Om wat nuance aan te brengen is het wel goed om te vermelden dat de dames het een goede ontwikkeling vinden dat vrouwen tegenwoordig meer financieel onafhankelijk zijn en daardoor ook keuzes hebben. In het grotere plaatje betreuren zij dat liefde nu soms te makkelijk weggegooid lijkt. Wel liefde in voorspoed maar niet in tegenspoed zullen we maar zeggen. Volgens onderzoek neemt de interesse in romantiek en relaties met iedere generatie af sinds de stille generatie. Dat is zonde, want veel soft-skills zoals samenwerken en empathisch vermogen kunnen juist worden ontwikkeld tijdens een tienerrelatie.
Het CBS laat zien dat deze ontwikkeling ook in Nederland gaande is. Volgens de cijfers hadden 75-plussers sinds 2014 meer seks dan voor dat jaar en jongeren tussen de 16 en 25 juist minder.
“Wat nu eigenlijk nog wel hetzelfde is als vroeger, is dat je iemand niet snel mee naar huis neemt. Wij kwamen ook niet snel thuis met iemand, er werd dan namelijk gelijk verwacht dat je met hem zou trouwen.” – Ennie, 81
Tot slot hadden wij het over geld uitgeven, een onderwerp waarover de meningen van verschillende generaties haaks op elkaar staan. Waar jongeren van nu sterk worden gedreven door consumentisme, voelen ouderen zich goed bij spaarzaam leven door op de kleintjes te letten. Alle dames geven aan regelmatig in discussie te verzanden met zowel de kinderen als de kleinkinderen als het over geld gaat.
“Mijn kinderen en kleinkinderen zeggen altijd tegen mij: ‘Mam, koop die nieuwe jas gewoon en gun jezelf ook eens wat.’ Zij kunnen moeilijk accepteren dat wij die luxes van vroeger niet gewend zijn, ook al hebben we daar nu wel het geld voor. Ik geef het liever aan hen zodat zij het goed hebben.” – Miep, 81
Dat geld niet per se gelukkig maakt ondervonden wij al tijdens ons gesprek bij de herenkamer. De dames staan er eigenlijk vrijwel hetzelfde in. Ondanks dat ze het vroeger minder breed hadden, zien zij deze periode uit hun levens daardoor niet als minder mooi of prettig. Volgens hen zouden jongere generaties wel eens wat beter na kunnen denken over hun maandelijkse uitgaven. De dames zijn niet van gisteren want millennials en Gen Z’ers staan er inderdaad om bekend dat zij veel uitgeven aan eten en drinken buiten de deur. Hier werd eerder de satirische ‘havermelklatte-index’ voor in het leven geroepen. Een koffie to-go kost tegenwoordig al snel 5 euro. Als je elke werkdag van de maand zo’n koffie haalt, zit je rond de 100 euro per maand. In de havermelklatte-index wordt aangetoond hoeveel je had kunnen verdienen door met dit geld te beleggen. Na 25 jaar beleggen kom je op een groffe 120.000 euro winst. Misschien toch wat beter naar de zuinige oma’s luisteren.
De havermelklatte-index door Raisin
Om onze mooie gesprekken met de dames en heren van de stille generatie af te ronden, geven wij jullie graag de adviezen van deze wijze ouderen mee.
- Leef zoals je het zelf goed vindt. Voor iedereen is dat iets anders. Steun aan elkaar geven vind ik erg belangrijk. Als je er bent voor anderen dan krijg je het ook weer terug. – Annie, 84
- Blijf elkaar opzoeken en met elkaar praten. Fysiek contact is erg belangrijk. Als je contact hebt met elkaar, begrijp je elkaar beter en zo ontstaat liefde voor elkander. – Kees, 89
- Benut de kansen die je krijgt. – Henk, 85
Tot zover de (misschien toch niet zo) stille generatie. In het volgende generatiegesprek schuiven wij aan bij Gen X, als zij een gaatje kunnen vinden in hun overvolle familieplanningen en werkagenda’s natuurlijk.
Auteur: Luuk Huijsmans